Projekt dotyczył dziejów lokalnego ośrodka kultu powstałego w początkach podboju normańskiego Sycylii –
italo-greckiego klasztoru Santa Maria di Campogrosso.

1. W ciągu trzech sezonów wykopalisk przebadano obszar około 250 m2 na głębokość od 1 do 2 metrów,
mając do czynienia głównie z trudnymi do usunięcia warstwami gruzu lub brukami kamiennymi. Są to jedne
z nielicznych regularnych badań wykopaliskowych sycylijskiego stanowiska archeologicznego z okresu
normańskiego.

2. W efekcie prac archeologicznych odkryto wiele nieznanych dotychczas elementów architektury
kościoła, co pozwoliło na rekonstrukcję jego formy odmienną od znanych z dotychczasowej literatury.
Nawiązuje ona do architektury zachodnioeuropejskiej i nie wykazuje przypisywanych jej cech
bizantyjskich czy arabskich. Odkryte elementy architektury kościoła murowanego to trzy przypory
muru południowego, filar stanowiący podporę łuku tęczowego, tworzący wąskie przejście przy
południowej ścianie kościoła oraz zwornik wraz fragmentem żebra sklepiennego w południowej części
transeptu. Przypory odkryte przy murze południowym wskazują na istnienie wieży przylegającej do
kościoła. Filar w nawie, przy ścianie południowej, pozwala zaliczyć nasz kościół do grupy tak zwanych
kościołów z przejściami (Passagenkirchen), które na obszarze Europy Zachodniej występują w zwartej grupie
chronologicznej i terytorialnej, datowanej na okres od 2 połowy XI do początków XIII wieku.

Usytuowanie filara pozwala przypuszczać, że wieża mogła znajdować się także na skrzyżowaniu transeptu i
nawy. Odkrycie wież w zestawieniu z wysokim usytuowaniem nielicznych wąskich otworów okiennych
kościoła oraz pozostałościami murów otaczających teren klasztoru potwierdzają przypuszczenia o obronnym
charakterze budowli. Informacje nadające klasztorowi charakter italo-grecki (bazyliański) oparte były na
świadectwach historyków nowożytnych, głównie Rocco Pirri (1630), który jednak informację o klasztorze
opisał w XVII wieku słowami: ”ordinis, ut creditur, S. Basili”.
3. Analizy zawartości izotopów strontu w kościach z pochówków na cmentarzu przyklasztornym
wskazują na obecność przybyszy z kontynentu oraz ich potomków, urodzonych już na wyspie. To stosunkowo
szybkie pojawienie się ludności przybyłej z Północy wraz z informacjami dokumentu z 1134 roku o tworzeniu
grangii klasztornej na terenie sięgającym niemal po Palermo potwierdza kolonizacyjny charakter pierwszego
łacińskiego osadnictwa w tym rejonie. W materiale zabytkowym brak oznak wielokulturowości, prócz
fragmentu zniszczonej steli z napisem arabskim oraz dwujęzycznych monet Wilhelma I i II. Nie odkryto, mimo
badań powierzchniowych i analiz numerycznych modeli terenu żadnych śladów osiedla arabskiego
wspomnianego w roku 1179. Z kolei obronny charakter architektury kościoła i jego strategiczna lokalizacja
wskazują na istnienie trudnych relacji przybyszów z miejscową ludnością, co wobec zbrojnego podboju wyspy
i rosnącej eksploatacji gospodarczej jej mieszkańców wydaje się zrozumiałe.
4. Wewnątrz kościoła murowanego odkryto pozostałości budowli słupowej o konstrukcji drewnianomurowanej
i chronologii radiowęglowej przypadającej na drugą połowę XI wieku, którą można
interpretować jako najstarszy kościół klasztorny. Jest to pierwsza tego typu konstrukcja średniowiecznego
budynku kościoła odkryta na terenie Sycylii i jedna z niewielu w zachodniej Europie. Jej odkrycie
uwiarygadnia informacje historyków sycylijskich o fundowaniu klasztoru w końcu XI wieku.

5. W nawie kościoła odsłonięto także mur późnośredniowiecznej budowli, związanej z kontynuacją
obronnej funkcji. Po upadku klasztoru w końcu XIII wieku budowla ta służyła celom świeckim, co
potwierdzają liczne znaleziska kości zwierzęcych, naczyń i różnych przedmiotów życia codziennego. Źródła
potwierdzają istnienie tu jakiegoś punktu obronnego w XIV i XV wieku (castellum, fortellicium). Z tego
okresu czasu pochodzi także kilkadziesiąt odkrytych w zasypisku wnętrza kościoła monet.
6. Zarówno metoda stratygraficzna, jak i datowanie metodą radiowęglową ludzkich szczątków kostnych
z cmentarza przykościelnego oraz próbek zaprawy wapiennej z murów kościoła oraz analiza bogatego zespołu
monet pozwoliły ustalić chronologię budowy kościoła murowanego na 2 połowę XII wieku, co podważa
zarówno tezy historyków nowożytnych (Fazello, Pirri) uważających kościół za dzieło pierwszych władców
normańskich na Sycylii, jak i tezy historyków architektury (Schwarz, Guiotto, Di Stefano), wnioskujących na
podstawie formy zachowanych murów o ich znacznie późniejszej, trzynasto-, czternasto-wiecznej chronologii.

7. Odkryto 88 monet, stanowiących cenne źródło do dziejów sycylijskiego obrotu pieniężnego. Tym
cenniejsze, że wśród średniowiecznych monet odkrytych dotychczas na Sycylii jedynie nieliczne zostały
znalezione in situ, w trakcie regularnych badań wykopaliskowych. Analiza monet okazała się pomocną w
ustaleniu chronologii budowy i użytkowania kościoła murowanego w okresie od XII po XVII wiek.

Część spośród odkrytych monet to nowe typy nieznane dotychczas w literaturze przedmiotu. Zbiór tych znalezisk
stał się podstawą pracy magisterskiej obronionej na Uniwersytecie Wrocławskim.

8. Przebadano cmentarz przy południowej ścianie kościoła odkrywając około 40 pochówków.
Znalezione szczątki kostne posłużyły do datowania radiowęglowego stanowiska. Przeprowadzono także
analizy zawartości izotopów strontu. W ich wyniku stwierdzono występowanie dwóch grup
pochowanych tu osobników: przybyszy z zewnątrz oraz miejscowych. Zawartość izotopów strontu w
kościach grupy określonej jako lokalna była zgodna z zawartością w znalezionych na stanowisku kościach
zwierzęcych. Analiza DNA osobnika pochowanego w grobie nr 4 (monumentalna konstrukcja kamienna)
wskazuje na jego pochodzenie z Kontynentu. Również analiza antropologiczna odkrytych szkieletów
przemawia za ich proweniencją spoza Sycylii (dr Rosaria di Salvo).
9. Odkryto znaczny zbiór ceramiki zabytkowej o znacznej różnorodności zarówno pod względem
chronologicznym, jak i funkcjonalnym. Dokonano analizy typologicznej przy zastosowaniu metody
porównawczej. Efektem tych prac było m.in. powstanie pracy licencjackiej. Ponieważ ceramika okresu
normańskiego na Sycylii jest jeszcze słabo rozpoznana badaniom towarzyszyły liczne konsultacje z badaczami
sycylijskimi (dr Lucia Arcifa, dr Salvina Fiorilla) a wyniki tych prac będą niewątpliwie ważne dla dalszego
poznania ceramiki tego okresu. Ze względu na fakt, że ceramika nie występowała tutaj w regularnie
stratyfikowanych warstwach osadniczych, co zmniejsza jej potencjał interpretacyjny, a wyniki analizy
izotopów strontu miały większe znaczenie dla realizacji celów projektu, środki przeznaczone na analizy
ceramiki przesunięto na sfinansowanie analiz izotopowych.
10. Sporządzono dokładny model przestrzenny stanowiska i jego otoczenia dzięki fotografiom z drona
oraz kilkuset pomiarom wykonanym za pomocą sprzętu GPS-RTK
11. Dzięki dwukrotnemu skanowaniu laserem 3D oraz kilkakrotnemu fotoskaningowi opracowano
model 3D zachowanych pozostałości kościoła. Model ten był tworzony corocznie celem obserwacji zmian
stanu zachowania murów.
12. Badania nieinwazyjne przeprowadzone metodami: georadarową, magnetyczną i elektrooporową
wykryły wyraźne ślady pozostałości murów zabudowy klasztornej na terenie położonym na południe od
kościoła.
13. Stworzono portal internetowy www.santamariadicampogrosso.com zawierający liczne
informacje o projekcie i jego rezultatach, w tym dedykowane bazy danych o efektach prac
wykopaliskowych. Powstała także zamieszczona na tymże portalu dynamiczna publikacja elektroniczna
dotycząca efektów badań, złożona z artykułów badaczy skupionych wokół projektu. Są to artykuły
otwarte, co oznacza, że w trakcie realizacji projektu, ale i po jego zakończeniu mogą być przez Autorów
modyfikowane i uzupełniane w miarę pojawiania się nowych faktów archeologicznych lub nowych efektów
kwerend.
14. Realizacja projektu miała i ma szeroki odbiór społeczny. Świadczą o tym zarówno publikacje
informacji w Internecie w różnych światowych portalach (por. informacje w raporcie), audycje radiowe i
telewizyjne w Polsce, we Włoszech i Japonii, jak i zainteresowanie ludności lokalnej przejawiające się we
wsparciu logistycznym, organizacji magazynów, pracowni i stałej wystawy w miejscowym ratuszu.
15. Istotnym osiągnięciem projektu jest rozpoczęcie wieloletnich regularnych polskich
archeologicznych badań mediewistycznych na Sycylii i nawiązanie szerokich kontaktów naukowych z
miejscowymi naukowcami. Jednym z konkretnych efektów jest zaproszenie do rozpoczęcia badań na kolejnym
stanowisku, średniowiecznym zamku Castello dei Tre Cantoni w Scicli.
REALIZOWANE CELE:
Wiodącym celem projektu było zbadanie problemu kształtowania się relacji pomiędzy różnymi grupami
religijnymi, etnicznymi i kulturowymi w rejonie wschodnich peryferii Palermo w okresie po normańskim
podboju Sycylii. Podstawę działań stanowiły badania wykopaliskowe uzupełniane kwerendą w źródłach
pisanych. W efekcie pozyskania wielu źródeł materialnych i po przeprowadzenia niezbędnych analiz
uznano za prawdopodobną hipotezę o szybszym i dogłębniejszym przebiegu latynizacji i chrystianizacji
tego rejonu wyspy po podboju normańskim, aniżeli zakładano w dotychczasowej literaturze. Wskazują
na to zachodnioeuropejskie wpływy kulturowe widoczne m.in. w architekturze kościoła, której wzorców
można poszukiwać na terenie Francji, być może nawet bezpośrednio w Normandii (Saint-Céneri-le-Gérei). W
okresie przed badaniami archeologicznymi prowadzonymi w ramach tego projektu rekonstruowano kościół
Santa Maria di Campogrosso zgodnie z panującym paradygmatem jako konglomerat wpływów północnych z
wpływami bizantyjskimi i arabskimi. Wśród znalezisk z terenu stanowiska brak jednak wyraźnych elementów
kultury bizantyjskiej czy arabskiej (wyjątek stanowi fragment kamienia z inskrypcją arabską). Monety z
dwujęzycznymi, łacińskimi i arabskimi napisami (Wilhelm I, Wilhelm II), szybko ustępują monetom z
legendami łacińskimi. Analiza ceramiki pochodzącej ze stanowiska nie pozwoliła na wydzielenie naczyń z

okresu normańskiego, które można byłoby definitywnie łączyć z żywiołem arabskim. Trudności w
wyróżnieniu pozostałości materialnych kultury arabskiej z okresu normańskiego na Sycylii są jednak faktem
znanym archeologom zajmującym się tą problematyką. Pomimo przeprowadzenia analiz numerycznych
modeli terenu i wielokrotnych poszukiwań powierzchniowych nie natrafiono na pozostałości znanej ze
źródeł osady arabskiej Ayn-Lien, co jest m.in. efektem bardzo intensywnego zagospodarowania wybrzeża
w okresie nowożytnym.
Cel, jakim było zlokalizowanie i odczytanie struktury zabudowań klasztornych został osiągnięty dzięki
badaniom nieinwazyjnym. Odkryte ślady pozostałości murów, potwierdzone w sondażach archeologicznych,
zarysowują plan, do którego analogię stanowi np. jeden z lepiej zbadanych archeologicznie klasztorów
benedyktyńskich w Toskanii S. Michele alla Verruca.

Odkryte monety i ceramika pozwoliły także na realizację celu, jakim była rekonstrukcja kontaktów handlowych
XI-XIII-wiecznego klasztoru, a następnie XIV-XV-wiecznego obronnego castellum. Pierwotnie
mamy tu zatem monety miejscowe i napływające z północy (Szampania, Lukka) później są to jedynie monety
władców miejscowych, głównie aragońskie. Ceramika tzw. grubej roboty wykonywana była w warsztatach
miejscowych, podczas gdy ceramika stołowa pochodziła z warsztatów palermitańskich, północnowłoskich
(Piza), a w okresie późnośredniowiecznym i nowożytnym także z Hiszpanii (Walencja).
Udało się także metodą archeologiczną potwierdzić fakt celowej rozbiórki klasztoru w końcu XVI lub początku
XVII wieku oraz istnienia wież w południowej części kościoła i w obszarze zabudowań klasztornych.
Planowane badania izotopowe szczątków kostnych pod względem rodzaju diety (węgiel, azot) uznano za mniej
istotne poznawczo wobec analizy izotopów strontu. Badanie zawartości tych ostatnich pozwoliło wyróżnić
wśród osobników pochowanych na przykościelnym cmentarzu grupę przybyszy i miejscowej ludności (prawdopodobnie
pokolenia przybyszy urodzonego już na wyspie). W połączeniu z innymi danymi pozyskanymi w
trakcie wykopalisk potwierdza to przypuszczenie, że osadnicy z kontynentu pojawili się tutaj już niedługo po
podboju normańskim i tworzyli zaplecze gospodarcze klasztoru. Doprowadziło to do nieuniknionych konfliktów
z miejscową ludnością (zapewne nie tylko arabską).
Jednym z ważniejszych celów z punktu widzenia realizowanej problematyki było ustalenie chronologii kościoła
murowanego pozostającej dotychczas przedmiotem dyskusji. Dzięki badaniom wykopaliskowym, analizie
zbioru monet oraz datowaniu radiowęglowemu szczątków kostnych z cmentarza i zapraw z murów udało
się ustalić chronologię budowy kościoła na drugą połowę XII wieku. Odkryto także starszy kościół o konstrukcji
drewniano-murowanej datowany radiowęglowo na koniec XI wieku, co potwierdza przekazy historyków
o fundacji klasztoru przez pierwszych normańskich zdobywców Sycylii z rodu Altavilla.
UZYSKANE WYNIKI
Zadanie 1. Rozpoznanie stanowiska archeologicznego i jego otoczenia metodami nieinwazyjnymi.

Przed rozpoczęciem badań wykopaliskowych wykonano mapę warstwicową stanowiska za pomocą sprzętu
RTK GPS. Wykonano szereg zdjęć lotniczych przy użyciu drona. Regularna dokumentacja lotnicza od
2015 roku towarzyszyła badaniom wykopaliskowym, umożliwiała tworzenie map podkładowych do badań
geofizycznych, służyła także stałemu monitorowaniu stanu ruin.
Badania elektrooporowe przeprowadzono w obrębie ruin kościoła oraz na zachód i południe od jego murów.
Niedostępność terenu i suche warunki glebowe utrudniały przeprowadzenie pomiarów. Uzyskany w
ten sposób zbiór danych ujawnił kilka anomalii o stosunkowo niskiej oporności, głównie w sektorze południowym.
Obszary o wysokiej oporności (identyfikowane z możliwą obecnością struktur kamiennych) zarejestrowano
w obrębie ścian kościoła oraz na zachód i południe od budowli.
Pomiary radarowe wykonano w obrębie murów ruin oraz na obszarach otaczających budynek od zachodu i
południa. Uzyskane wyniki wskazują na istnienie dawnych struktur architektonicznych. Wewnątrz kościoła
nie stwierdzono wyraźnych śladów obecności takich konstrukcji. Może to wynikać z ich rzeczywistego
braku lub z faktu, że wnętrze zostało wypełnione znaczną warstwą kamieni (gruzu). Możliwe jest również,
że odpowiedź geofizyczna starych murów nie różni się od odpowiedzi geofizycznej skały macierzystej, na
której zbudowano kościół.
Pomiarami podatności magnetycznej objęto obszar w obrębie ruin i wokół kościoła, sięgając do dostępnej
części zbocza wzgórza. Zarejestrowane wartości podatności magnetycznej są stosunkowo wysokie, przy
czym obszary o bardzo wysokich wartościach występują na zachód i południe od kościoła. Wskazuje to, że
znaczna część obszaru stanowiska była w przeszłości intensywnie użytkowana i przekształcana przez człowieka.
Badania różnymi metodami nieinwazyjnymi: elektrooporową, georadarową i magnetometryczną potwierdziły
obecność podłużnych warstw anomalii o regularnej strukturze, podkreślonych na zachód i południe
od kościoła, które dostarczają użytecznych wskazówek do określenia miejsca, gdzie mogą znajdować
się pozostałości murów zabudowań klasztornych. Prace nieinwazyjne pozwoliły na określenie zasięgu stanowiska, miejsc lokalizacji zabudowań klasztornych,
grobów i elementów architektury oraz będą stanowić podstawę źródłową przy rekonstruowaniu dawnego
krajobrazu.
Zadanie 2. Dokumentacja zachowanej i nowo odkrywanej struktury architektonicznej kościoła i klasztoru.
W ramach dokumentacji architektonicznej pozostałości kościoła wykonano liczne plany i modele 3D.
Posługiwano się zarówno tradycyjną techniką rysunku, jak i fotografią, foto-skaningiem oraz skaningiem
laserowym. Rejestrowano także liczne szczegóły architektoniczne – wykonano np. katalog ponad 100 znaków
kamieniarskich, których typologia może zostać wykorzystana dla określenia chronologii
kościoła oraz pochodzenia surowca i techniki budowy. Wykonywano na bieżąco trójwymiarową dokumentację
zachowanej i nowo odkrywanej substancji architektonicznej kościoła oraz klasztoru, jak i wyników badań
wykopaliskowych. Skaning laserowy wykonywano przy pomocy wypożyczonych skanerów FARO Freestyle
3D (zabytki, obiekty) oraz FARO Focus 3D (architektura).
Dokładna dokumentacja układów stratygraficznych, a także obiektów grobowych i szkieletów wraz ze skanowaniem
przedmiotów zabytkowych wynikała nie tylko ze względów metodycznych, ale także praktycznych,
ponieważ ekipa polska nie ma praw do wywożenia zabytków za granicę.
Dokumentacja struktury architektonicznej kościoła umożliwiła wyciągnięcie wniosków zarówno co do pochodzenia
idei jego formy i techniki budowy, jak i co do jego chronologii (por. wyżej).
Zadanie 3. Badania stanowiska archeologicznego metodą wykopaliskową.
Badania wykopaliskowe miały za zadanie rozpoznanie zmieniających się w czasie funkcji poszczególnych
części stanowiska. Rozmieszczenie wykopów było uwarunkowane zarówno pytaniami badawczymi jak i stosunkami
własnościowymi na danym terenie. Wydzielono pięć stref lokalizacji wykopów różniących się układem
stratygraficznym, charakterem wypełnisk oraz znajdowanych zabytków. Wykopy wewnątrz kościoła
były rozmieszczone w nawie i przy głównym wejściu (część zachodnia), inne miały na celu rozpoznanie części
transeptowo-prezbiterialnej (część wschodnia). W części zachodniej zachowały się warstwy związane z
budowlą użytkowaną w celach świeckich w XIV-XVI w. Odkryto tu liczne fragmenty ceramiki i przedmiotów
związanych z życiem codziennym a także kilkadziesiąt monet. Poniżej tych warstw zachowały się pozostałości
fundamentów XI-wiecznej drewniano-murowanej budowli kościelnej.
W części wschodniej kościoła stwierdzono, że podczas jego rozbiórki w XVII wieku wybrano posadzki aż
do surowej skały i następnie zburzono sklepienia kamienne. Znaleziska z tej części kościoła są nieliczne za
wyjątkiem kamiennego zwornika sklepienia, istotnego dla rekonstrukcji dawnej bryły budowli.
Kolejne dwie grupy wykopów zlokalizowane były przy południowym murze kościoła, gdzie na cmentarzu
przykościelnym odkryto 42 pochówki. W części zachodniej cmentarza występowały groby o konstrukcji kamiennej
zawierające pochówki osobników urodzonych już na Sycylii, jak wynika z analizy izotopu strontu.
W części wschodniej, przy apsydzie i prezbiterium występowały głównie pochówki osobników przybyłych
spoza tego rejonu. Były to pochówki w jamach ziemnych, bez obstawy kamiennej. Osobna strefa, różniąca
się układem stratygraficznym to wykopy na terenie zabudowań klasztornych przylegających do cmentarza
od południa. Odkryto tutaj pozostałości okrągłej wieży o nieokreślonym przeznaczeniu. W sumie przebadano
około 250 m kwadratowych stanowiska na głębokość od jednego do dwóch metrów. Odkryto ponad
24000 fragmentów ceramiki, z czego około 19000 wewnątrz kościoła. Wskazuje to na intensywne użytkowanie
budowli w celach świeckich w okresie od XIV do XVI wieku. Najcenniejsze znaleziska to 88 monet,
fragment kamienia nagrobnego (?) z napisem arabskim oraz zwornik sklepienia.
Zadanie 4. Kwerenda archiwalna, biblioteczna i muzealna dotycząca dziejów stanowiska i regionu.
Równolegle z badaniami wykopaliskowymi prowadzono kwerendy w bibliotekach i archiwach
oraz magazynach muzeów archeologicznych. W tym przypadku pomocą służyli współpracujący z polską ekipą
badacze sycylijscy, m.in. Prof. V, Zoric, dr Monica Chiovaro, dr Valeria Brunazzi, dr Salvatore Brancato i in.
Wykonano opracowanie dotyczące przemian osadniczych regionu w świetle badań archeologicznych (dr
Stefano Vassallo). Efektem będzie także wystawa poświęcona klasztorowi Santa Maria di Campogrosso wraz
z odpowiednim katalogiem. Wskutek pandemii organizacja wystawy została przełożona na koniec 2021 roku.
Zadanie 5. Analizy multidyscyplinarne źródeł pozyskanych drogą badań nieinwazyjnych i inwazyjnych.
W trakcie badań zmieniono ilości poszczególnych analiz specjalistycznych w uzgodnieniu Dyrekcją Instytutu.
Aby sprostać finansowaniu większej liczby innych analiz zrezygnowano z badań izotopów związanych
z dietą oraz analiz fizyko-chemicznych ceramiki. Wynikało to ze zmiany priorytetów po pierwszym sezonie
badań wykopaliskowych. Stwierdzono, że jednym z najważniejszych problemów do rozstrzygnięcia jest
kwestia chronologii badanej budowli stąd też wykonano znacznie więcej datowań C 14 zarówno zaprawy jak
i ludzkich szczątków kostnych. Temu samemu celowi, określeniu chronologii stanowiska, miała służyć analiza
monet, którą ze względu na niemożność wywiezienia tego rodzaju zabytków trzeba było wykonać na
miejscu. W tym przypadku chodziło głównie o specjalistyczne oczyszczenie i konserwację. Ponieważ uzyskano
zgodę na pobranie kilkudziesięciu próbek kości postanowiono przeprowadzić jednocześnie analizy zawartości izotopu strontu. Wybrano ten rodzaj izotopu ze względu na fakt, że najważniejszym problemem z
punktu widzenia celu projektu było odpowiedź na pytanie o pochodzenie osób pochowanych na cmentarzu
przykościelnym. Dla określenia tła izotopowego analizie poddane zostały także próbki kości zwierzęcych.
Na kilkadziesiąt przebadanych prób kości ludzkich niemal połowa pochodziła od osobników urodzonych
poza Sycylią. Byli oni pochowani we wschodniej części cmentarza. Zawartości strontu w kościach osobników
pochowanych w zachodniej części cmentarza wskazywały na ich miejscowe pochodzenie. Osiągnięto
cel podstawowy, jakim było zidentyfikowanie ludności przybyłej na Sycylię potwierdzając zarazem przypuszczenie,
że pierwsza budowla kościelna powstała jeszcze za życia tego pokolenia.
Zadanie 6. Opracowanie wyników badań wraz z udostępnieniem w formie elektronicznej i drukowanej.
W trakcie prac wykopaliskowych i finalizowania projektu powstała baza danych dedykowana badanemu stanowisku.
Zawiera ona wszelkie informacje o wynikach badań w postaci tekstowej i graficznej. Baza ta funkcjonuje
na portalu internetowym www.santamariadicampogrosso.com. Projekt strony oraz bazy danych został
wykonany przez informatyka. Ogólne informacje o projekcie i badaniach wykopaliskowych są dostępne
dla wszystkich odbiorców (dane podstawowe). Informacje szczegółowe o odkrytych faktach i zabytkach archeologicznych
są dostępne po podaniu hasła. Zostaną one opublikowane z chwilą ostatecznego zakończenia
projektu, po uzgodnieniu z Urzędem Konserwatorskim w Palermo. Dane ogólnodostępne są zamieszczane w
językach: polskim, włoskim i angielskim. Udostępnienie informacji jest niezbędne ze względu na oczekiwania
społeczności lokalnej oraz znaczenie dla przyszłej polsko-sycylijskiej współpracy naukowej w tej dziedzinie.
Na stronie tej umieszczane są także publikacje elektroniczne związane z projektem. Są to zgodnie z
zamierzeniem autora projektu publikacje otwarte, czyli treści modyfikowane wraz z postępem prac wykopaliskowych
lub kwerend. Ich różne czasowo wersje przechowywane są w archiwum strony. W momencie
uzyskania dodatkowego finansowania zostanie opublikowana praca zbiorowa na temat stanowiska zawierająca
najnowsze wersje artykułów.
Wyniki badań prezentowano na wielu konferencjach w tym międzynarodowych, w ramach wykładów prowadzonych
na uczelniach polskich i włoskich oraz w środkach masowego przekazu. Publikacją, która zawiera
informację o numerze projektu i źródle finansowania jest artykuł w czasopiśmie Radiocarbon, natomiast
inne publikacje, przedstawione poniżej takiej informacji nie zawierają (z powodu niedopatrzenia na
etapie redakcyjnym). Referaty przedstawiane na konferencjach (por. raport) oczekują na publikację.
WKŁAD W WIEDZĘ DOTYCHCZASOWĄ (WPŁYW NA DYSCYPLINĘ)
1. Każde badania wykopaliskowe sycylijskich stanowisk okresu normańskiego, które dostarczają nowych
źródeł materialnych osadzonych w udokumentowanych układach stratygraficznych o ustalonej dzięki metodom
fizyko-chemicznym chronologii bezwzględnej, są cenne, wzbogacając wciąż ubogą bazę danych. Wyniki
badań klasztoru Santa Maria di Campogrosso przyczyniły się także do weryfikacji informacji zawartych
w źródłach pisanych.
2. Stanowisko w Altavilla Milicia jest jednym z niewielu przebadanych stanowisk okresu normańskiego, w
tym jedynym przebadanym szerzej cmentarzyskiem na Sycylii o takiej chronologii.
3. Ustalenie chronologii kościoła murowanego, odkrycie pierwszego na Sycylii i w południowych Włoszech
XI-wiecznego kościoła o konstrukcji drewniano-murowanej, pozostałości klasztoru bazyliańskiego, znacznego
zbioru monet oraz inne wspomniane powyżej osiągnięcia projektu stanowią istotne novum na tym etapie
badań archeologicznych okresu normańskiego na Sycylii.
4. Planowane badania oprócz realizacji wspomnianych celów naukowych posłużyły zapoznawaniu polskich
studentów (ponad 50 osób) z kulturą średniowiecznej Sycylii i promocji polskiej nauki. Są to pierwsze regularne
badania wykopaliskowe polskich archeologów średniowiecza na tym obszarze.
5. Badania prowadzone w Altavilla Milicia przez polską ekipę mają istotne znaczenie społeczne i cieszą się
dużym zainteresowaniem. Władze lokalne zadeklarowały pomoc w organizacji muzeum i wystawy, której
otwarcie zaplanowano na rok 2021.
Efektem projektu są także wymienione poniżej publikacje, które nie zawierają informacji o źródłach
finansowania projektu, za wyjątkiem pozycji nr 3, znajdującej się na stronie internetowej projektu.
1. Stefano Vassallo, Sławomir Moździoch, S. Maria di Campogrosso: centro spirituale ed economico dai
tempi della conquista normanna, Incontri. La Sicilia e l’altrove, 24, s. 29-36
2. Sławomir Moździoch, Santa Maria di Campogrosso – zapomniany ośrodek kultu z czasów normańskiego
podboju Sycylii (w:) Cum gratia et amicitia. Studia z dziejów osadnictwa dedykowane Pani Profesor Marcie
Młynarskiej-Kaletynowej z okazji 65-lecia działalności naukowej, s. 409-424, wyd. IAiE PAN
3. Zbiór artykułów: Santa Maria di Campogrosso (w:) Medievalia Mediterranea, t. 1 – zamieszczony na
stronie internetowej projektu, 2021 – publikacja drukiem (po uzyskaniu finansowania)