Fig. [i])

Jednostki stratygraficzne: 6_1, 6_2, 6_3, 6_4, 6_4a, 6_4b, 6_5, 6_5a, 6_7, 6_8, 6_10, 6_13, 6_M1, 6_M2, 6_M3

Lokalizacja i pomiary

Wykop 6 o wymiarach ok. 5x3 m stanowił przedłużenie wykopu 2 w kierunku zachodnim. Celem tego wykopu było dalsze rozpoznanie warstw cmentarza przykościelnego oraz odsłonięcie pozostałości grobu nr 7, którego ślady zauważono odkryto w wykopie 2. Wykop odsłonił lico południowej ściany kościoła, w tym nieznaną dotychczas przyporę (6_P2) – (Fig. [ii]).

Opis układu jednostek stratygraficznych  (Fig. [iii])

Na skalistym podłożu ukształtowała się warstwa gleby (6_11) barwy rdzawobrązowej. Warstwa gleby rodzimej przyrastała z czasem, a jej poszczególne etapy przyrostu są widoczne w postaci jaśniejszych odcieni koloru wypełniska. Zasadniczą część warstwy gleby macierzystej oznaczono jako 6_8. Warstwa ta, w postaci drobnego piasku barwy czarnobrązowej, została w znacznym stopniu zniszczona zarówno wkopami grobowymi, jak i wkopem widoczny w południowo-zachodnim rogu wykopu. Warstwę 6_8 w wielu miejscach wykopu przykrywała warstwa rumoszu wapiennego (6_4), pochodząca najprawdopodobniej z okresu budowy kościoła. Na niej odłożyła się warstwa brązowego piasku z licznymi drobnymi kamieniami (6_5, 6_5a).

Nieco inny układ warstw zarysował się w zachodniej części wykopu 6. Tam na warstwie 6_8 posadowiono mur 6_M1 o szerokości około 40 cm oddalony od południowego muru kościoła o około 80 cm[iv]. Przy murze powstała warstwa brązowego piasku typowa dla całego cmentarza (6_5). Mur 6_M1 został dobudowany do istniejącego kościoła, w czasie jego budowy zniszczono starsze groby w warstwie 6_8, takie jak groby 15 i 21 (Fig. [v]).

Na warstwach 6_8 i 6_4, w trakcie budowy muru (?) posadowiono przyporę (6_M3) – Fig. [vi]. W pewnym momencie, przy pracach związanych z naprawą (?) muru 6_M1 zarówno warstwa 6_4, jak i 6_5 zostały naruszone wkopem, który zasypano kremowym piaskiem z dodatkiem zaprawy (6_7). Przestrzeń między murem 6_M1 a murem południowym kościoła wypełniono piaskiem z ułamkami zaprawy  -  (6_6). W warstwie 5 osadzono na skale obstawę kamienną grobu 10/11 – 6_M4 – Fig. [vii], prawdopodobnie w podobnym okresie powstała także konstrukcja kamienna grobu antropomorficznego (6_M5) – Fig. [viii]. Zniszczyła on starsze groby, może zatem pochodzić z XIII wieku.

Kolejne wyróżnione jednostki stratygraficzne to wkop 6_10 widoczny w południowo-zachodnim rogu wykopu, zasypany brązowym piaskiem z licznymi kamieniami (Fig. [ix]). Wkop ten powstał przed warstwą bruku 6_3, zniszczył jednak warstwę 6_5. Posadowiono w nim murek 6_M2 (Fig. [x]). Być może jest to fragment obstawy grobu. Przy jego wykonywaniu zniszczono dawne groby (scheletro 22), a wydobyte kości ułożono w szczelinie muru (scheletro 20).

W części wschodniej wykopu zachował się bruk kamienny (6_3), powyżej bruku niewielkiej grubości warstwa brązowego piasku (6_2) oraz warstwa humusu, współczesna warstwa użytkowa (6_1).

Opisy grobów:

Pochówek nr 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 18, 20, 21, 22.

 (Tomba 8). Niekompletny szkielet nieanatomiczny (Fig. [xi]).

Szkielet osiowy: czaszka silnie uszkodzona (szczególnie cz. twarzoczaszki), żuchwa uszkodzona. Ułożona na kościach stóp osobnika z grobu nr 9. Pozostałej części kości brak.

(Tomba 9). Szkielet osobnika (ad/mt)?męskiego?(Fig. [xii]).

Szkielet osiowy: czaszka uszkodzona (szczególnie cz. twarzoczaszki), żuchwa uszkodzona, opadła na kręgi szyjne.  Kręgi zniszczone, ale czytelne; fragmenty mostka, żebra zachowane niekompletne, uszkodzone końce żeber, fragmentarycznie zachowane po obu stronach. Elementy szkieletu postkranialnego zachowane obustronnie. Kończyny górne zachowane: prawa kończyna górna i lewa kończyna górna założona w części krzyżowej. Kości prawej dłoni założone na lewą dłoń. Kończyny dolne wyprostowane, kości stóp przechylone: prawa na prawą stronę, lewa na lewą stronę.

(Tomba 10). Szkielet osobnika (ad/mt)?męskiego? (Fig. [xiii]).

Szkielet osiowy: czaszka uszkodzona (szczególnie cz. Twarzoczaszki kalota), żuchwa uszkodzona, zlokalizowano kamień pod żuchwą.  Czaszka przechylona na prawą stronę. Kręgi zniszczone, ale czytelne; brak mostka, żebra zachowane niekompletne, uszkodzone końce żeber, fragmentarycznie zachowane po obu stronach. Elementy szkieletu postkranialnego zachowane obustronnie. Kończyny górne zachowane: prawa kończyna górna ułożona na kręgach w części lędźwiowej, kości dłoni rozsypane na kości krzyżowej, lewa kończyna górna założona na kręgach w części piersiowej, kości dłoni rozsypane po lewej stronie na żebrach. Kończyny dolne wyprostowane, lewa lekko ugięta w kolanie i przechylona na lewą stronę. Kości stóp przechylone na lewą stronę. Na kościach anatomicznie ułożonych czytelne kości innego osobnika, ułożone nieanatomicznie: fragment lewej łopatki, lewej kości piszczelowej.

(Tomba 11) -  Fig. [xiv]. Niekompletny szkielet nieanatomiczny.

Szkielet osiowy: czaszka silnie uszkodzona (szczególnie cz. twarzoczaszki), złożona na stopach osobnika nr 10.  Przemieszczone kości udowe i piszczelowe, fragmenty kości kończyn górnych bardzo zniszczone, fragmenty żeber i kręgów. Wszystkie kości bez układu anatomicznego.

(Tomba 12) -  Fig. [xv]. Niekompletny szkielet osobnika.

Zachowane jedynie kończyny dolne, pozostałych kości brak. Kości kończyn dolnych ułożone w pozycji wyprostowanej, brak nasad kości udowych. Kości piszczelowe zachowane fragmentarycznie, założone lewa na prawą.

 (Tomba 13) – Fig. [xvi]. Niekompletny szkielet osobnika.

Zachowane jedynie kończyny dolne, pozostałych kości brak. Kości kończyn dolnych ułożone w pozycji wyprostowanej, zachowany jedynie fragment nasady prawej kości udowej, kości piszczelowe, wyprostowane z czytelnymi kośćmi stóp. Kości stóp rozłożone, prawa na prawą stronę, lewa na lewa stronę. 

(Tomba 14) – Fig. [xvii]. Niekompletny szkielet osobnika.

Zachowany fragment czaszki, widoczna kalota i fragmenty oczodołów. Obiekt w trakcie eksploracji.  

(Tomba 15) – Fig. [xviii]. Niekompletny szkielet osobnika.

Zachowane kończyny dolne, oraz fragment prawej kości ramiennej, łokciowej i promieniowej. Lewa kończyna górna przemieszczona. Brak części lewej szkieletu. Kości kończyny prawej dolnej ułożona w pozycji wyprostowanej, kość piszczelowa wyprostowana z czytelnymi kośćmi stóp. Kości stóp ułożone prosto i skierowane w prawą stronę. Część szkieletu osiowego spoczywa w części nieeksplorowanej.

 (Tomba 18) – Fig. [xix]. Niekompletny szkielet osobnika.

Zachowane kończyny dolne, oraz fragment prawej kości ramiennej, łokciowej i promieniowej. Lewa kończyna górna przemieszczona. Kości kończyny prawej dolnej  ułożona w pozycji wyprostowanej, kość piszczelowa wyprostowana z czytelnymi kośćmi stóp. Kości stóp ułożone prosto i skierowane w prawą stronę. Część szkieletu osiowego spoczywa w części nieeksplorowanej.

 (Tomba 17) – Fig. [xx] Niekompletny szkielet dziecka.

Szkielet osiowy: czaszka uszkodzona (szczególnie cz.twarzoczaszki, zachowana kalota, żuchwa uszkodzona.  Czaszka przechylona na prawą stronę. Kręgi zniszczone; brak mostka, żebra zachowane niekompletne, uszkodzone końce żeber, fragmentarycznie zachowane po obu stronach i przechylone na lewą stronę, co może sugerować układ lekko na boku lewym szkieletu. Elementy szkieletu postkranialnego zachowane obustronnie. Kończyny górne zachowane, zniszczone, ułożone w pozycji wyprostowanej, wzdłuż szkieletu. Brak drobnych kości dłoni i stóp. Kończyny dolne lekko zgięte w kolanach i ułożone na bok na lewej stronie.

Tomba 18 – Fig. [xxi]. Zniszczony, kości bez układu anatomicznego.

(Tomba 20) – Fig. [xxii]. Niekompletny szkielet osobnika młodocinego.

Zniszczony, kości bez układu anatomicznego. Czytelne: zniszczona czaszka ułożona na kościach udowych i żebrach, kości udowe (widoczne główki kości z powierzchnią, która sugeruje młody wiek zmarłego), kość strzałkowa. Pozostałych kości brak.

(Tomba 21). Niekompletny szkielet osobnika.

Zniszczony, zachowane fragmentarycznie kości kończyn dolnych – lewa kość udowa oraz ślad po kręgach w części lędźwiowej. Czytelne: zniszczony grzebień kości biodrowej.  ułożona na kościach udowych i żebrach, kości udowe (widoczne główki kości z powierzchnią, która sugeruje młody wiek zmarłego), kość strzałkowa. Pozostałych kości brak.

(Tomba 22) – Fig. [xxiii]. Niekompletny szkielet osobnika.

Zniszczony, zachowane fragmentarycznie kości kończyn dolnych – prawa kość piszczelowa oraz lewa kość strzałkowa. Zachowane fragmentarycznie, pozostałych kości brak. 

Opis odkrytych zabytków (pozostałości materialnych):

Znaczna liczba fragmentów ceramiki została znaleziona została w warstwie humusu 6_1 (152 fragm.), warstwie użytkowej 6_2 (105 fragm.), warstwie bruku 6_3 (98 fragm.), warstwie 6_4  (224 fragm.). Stosunkowo niewiele fragmentów ceramiki znaleziono w warstwie (6_5) – 18 fragm. Warstwa ta (6_5) zawierała także liczne fragmenty kości ludzkich (93 fragm.)  i kości nierozpoznanych gatunkowo (34 fragm.). Por. wykres (Fig. [xxiv])

 

Chronologia – przebieg procesu formowania się warstw:

Warstwy 6_11, 6_8 poprzedzają budowę kościoła. Pochodzą zatem sprzed wieku XI. Wtedy najwcześniej rozpoczęto działania związane z budową klasztoru. Nie odkryto śladów warstwy kulturowej (osadnictwa) z okresu poprzedzająco założenie cmentarza. Warstwa 6_4 (rumosz zaprawy wapiennej) uformowała się w trakcie budowy obecnie widocznych murów kościoła a zatem prawdopodobnie w drugiej połowie XII i XIII wieku. Jest to pierwsza w kolejności chronologicznej warstwa, w której pojawiły się pojedyncze kości zwierzęce. Warstwy 6_5, 6_5a wiążą się z okresem użytkowania cmentarza i prawdopodobnie można okres ich powstawania datować na XII-XIII wiek. Już pod koniec ich użytkowania pojawiają się tutaj kości zwierzęce oraz ceramika, pochodzące najprawdopodobniej z terenu klasztornego. Pomiędzy wiekiem XIV a XVI powstała warstwa 6_3, bruk, w którym znajdujemy liczne fragmenty ceramiki. Pochodziły one zapewne z położonych tuż obok zabudowań klasztornych, użytkowanych, jak wynikałoby ze źródeł doraźnie, raczej już w celach świeckich. W odróżnieniu od wykopów 2 i 6 w tym przypadku w warstwie bruku nie znaleziono kości zwierzęcych. Na warstwie bruku w kolejnych wiekach narastała cienka warstwa użytkowa 6_2, przykryta w okresie najnowszym warstwą humusu (6_1).

Bardziej skomplikowana jest sekwencja jednostek stratygraficznych w części zachodniej wykopu 6. Warstwa gleby macierzystej (6_8) został przykryta cienką warstwą rumoszu wapiennego (6_4). Na nim formowała się w trakcie użytkowania cmentarza warstwa 6_5. W ciągu jej powstawania zostały wkopane kamienne konstrukcje grobów 8/9 (6_M5) i 10/11 (6_M4) oraz skonstruowany mur 6_M1. Mur ten być może związany był z konstrukcją wejścia do kościoła od strony południowej. Ponieważ wszystkie te konstrukcje kamienne zniszczyły częściowo dawne groby musiały powstać już w trakcie użytkowania cmentarza. Jeszcze później powstał prawdopodobnie wkop w formie rowu (6_10). W nim posadowiona była konstrukcja kamienna 6_M2. Być może wkop ten był związany z pochówkami późniejszymi, XIII lub nawet XIV-wiecznymi. Były one późniejsze chronologicznie, na co wskazuje ich większe oddalenie od muru kościoła. Grób antropomorficzny powstał co prawda jakiś czas po założeniu cmentarza zniszczył bowiem grób 21, można jednak zakładać, że stało się to najpóźniej na początku XIII wieku skoro zdążono umieścić w nim aż 4 kolejne pochówki

 

[i] Plan i lokalizacja wykopu 6.

[ii] Rozmieszczenie elementów architektury odkrytych w wykopach cmentarza przykościelnego.

[iii] Profil W - saggio 6

[iv] Macierz Harrisa – układ jednostek stratygraficznych w wykopie 6.

[v] Widok grobów nr 15 i 21 zniszczonych przez mur 6M_1

[vi] Widok na przyporę 6_M_3

[vii] Obstawa kamienna grobu 6_10_11. Widok od strony…

[viii] Widok grobu antropomorficznego – 6_M5

[ix] Widok wkopu 6_10 w płd.zach rogu wykopu 13.

[x] Widok murku 6_M2

[xi] Widok szkieletu 8

[xii] Widok szkieletu 9

[xiii] Szkielet 10

[xiv] Szkielet 11

[xv] Szkielet 12

[xvi] Szkielet 13

[xvii] Szkielet 14

[xviii] Szkielet 15

[xix] Szkielet 18

[xx] Szkielet 17

[xxi] Szkielet 18

[xxii] Szkielet 20

[xxiii] Szkielet 22

[xxiv] Frekwencja zabytków w warstwach wykopu 6.